خرید و دانلود فایل پاورپوینت کامل حیات طیبه، و زندگی در عصر غیبت

بخشی از متن فایل پاورپوینت کامل حیات طیبه، و زندگی در عصر غیبت :

مقدمه

زندگی معمولی انسان ها همواره با فشارهایی همراه بوده که انسان خود مسبب آن است. همه انسان ها در هر موقعیتی که هستند خواهان آسایش و زندگی معمولی و بی دغدغه هستند؛ اما همراه شدن زندگی انسان ها با اضطراب ها، افسردگی ها و دلخوری ها، انسان را از هدف زندگی دور ساخته است. زندگی به نوبه خود به پازلی سخت و پیچیده می ماند؛ حال اگر انسان خود بر این سختی و پیچیدگی بیفزاید دیگر چیزی از آن باقی نمی ماند. به طور معمول انسان در طول زندگی پیوسته به فردا یا اشتباه هایی که در گذشته انجام داده فکر کرده و سعی نمی کند در زمان حال زندگی کند. همین موضوع مقدمه بروز دغدغه ها و افسردگی ها در زندگی می شود. پیامبر اکرم صلی الله علیه می فرماید: اِذَا التَبَسَت عَلَیکُمُ الفِتَنُ، کَقِطَعِ الیلِ المُظلِمِ فَعَلَیکُم بِالقُرآنِ. هنگامی که فتنه ها، همچون پاره های شب تاریک، شما را در خود پیچید، برشماست که به قرآن تمسک جویید (کلینی، ۱۴۰۷، ۲: ۴۵۹). این روایت رسول خدا صلی الله علیه انسان را رهنمون می کند که در هنگام مواجهه با فتنه ها و سختی ها به قرآن پناه برد. قرآن بهترین گفتار است، چون گفتار خدا است و از علم و قدرت بی نهایت او سرچشمه یافته است. پس باید دید قرآن کریم چه راه حلی را برای برون شد از این سختی ها و رسیدن به سبک زندگی قرآنی بیان کرده است. قرآن که به فرموده حضرت علی علیه السلام خیرخواهی است که هرگز خیانت نمی کند (نهج البلاغه، خطبه ۱۷۶)؛ برای زندگی انسان، اندیشه و سبک ویژه ای را مطرح کرده و نام آن را حیات طیبه گذاشته تا به واسطه آن به مقام قرب ربوبی و به مظهریت صفات الهی برسد.

شناخت سبک زندگی در عصر حاضر که عصر غیبت است از پرسش های مهم به شمار می آید؛ چراکه وظیفه مهم، تربیت نسل متناسب با عصر ظهور برای یاری امام زمان (عج) است. با دقت در آیات و روایات بروز و ظهور حیات طیبه و رسیدن به حیات صحیح در دوران ظهور، در سایه معرفت حجت خدا تحقق خواهد پذیرفت. حکومت در زمان حضرت ولی عصر (عج) از آن صالحان بوده و حیات طیبه در سایه ولایت ایشان محقق می گردد. قرآن کریم با معرفی حیات طیبه به عنوان سبک ویژه قرآنی، در پی بهبود زندگی جوامع بشری بوده و هرگز به دنبال یکسان سازی سبک زندگی به طور مطلق نیست (طباطبایی، ۱۴۱۷، ۱۲: ۴۹۱). سبک زندگی طیب و صحیح در جوامع مختلف بر اساس شرایط اقلیم و زیست بوم و ارزش های هر جامعه وارد شده و آداب و ارزش های هر جامعه را بر اساس فرهنگ آن جامعه تعریف می کند.

آنچه که این پژوهش بدان اهتمام می ورزد آن است که ابتدا سبک زندگی را تعریف کرده و مفهوم حیات طیبه و عوامل کسب آن را در قرآن بیان کند و سپس ضرورت و جایگاه آن را در عصر غیبت برای افراد مختلف تبیین کند. افرادی از آنها که غافلند و افراد مذهبی که در همه ی شرایط زندگی پایداری بر دستورات دینی ندارند.

مفهوم شناسی سبک زندگی

سبک زندگی، مجموعه ای از رفتارها و الگوهای کنش­ هر فرد است که به بُعدهای هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی نظر داشته باشد. چنین مجموعه­ای می­تواند کلی متمایز را پدید آورد که در کنار دلالت بر ماهیت و محتوای خاص تعاملات و کنش ­های اشخاص، نشان­دهنده کم و کیف نظام باورها و ارزش­های افراد نیز باشد (فاضل قانع، ۱۳۹۲: ۵۱). گستره سبک زندگی عرصه وسیعی از رفتار آدمی با خدا، خود، خانواده، جامعه و حتی طبیعت را در بر می گیرد. سبک زندگی اسلامی، توجه به اجرای اسلام با همه ابعاد آن در تمام عرصه های زندگی آدمی است و می توان در دسته بندی مشخص و با ملاحظه ارتباطات سه گانه انسان با خدا و خود و خلق، زندگی پرهیزگارانه ای ساخت و با تکیه بر متن سخن و سیره معصومان شیوه زیستن را مشق کرد (پور امینی، ۱۳۹۲: ۱۷-۱۸).

سبک زندگی اصطلاحی جدید است که در انگلیسی از آن به life style تعبیر می شود. در علوم اجتماعی سبک زندگی غیر از شیوه زندگی دانسته شده که در انگلیسی از آن به way of life یاد شده است؛ چراکه شیوه زندگی، مفهومی عام و کلی است که هرگونه شیوه و اسلوب زندگی را در همه تمدن ها و ادوار تاریخ بشر اعم از دوران های ما قبل مدرن و دوران جدید و حتی پسا مدرن را نیز در بر می گیرد (مهدوی کنی، ۱۳۸۷، ۱: ۲۰۱).

نسبت میان شیوه زندگی و سبک زندگی، نسبت عموم و خصوص من وجه است؛ چراکه سبک زندگی از دل شیوه زندگی بیرون آمده و تولید می شود. سبک زندگی همان شیوه ی زندگی در مدل، فرم و صورت های خاص و ویژه ای است که قالب بندی و متجسد شده باشد. برای نمونه در شیوه زندگی غربی ها می توان انواع سبک های زندگی چون سبک زندگی فرانسوی، سبک زندگی انگلیسی و سبک زندگی آمریکایی را یافت (همان، ۱: ۲۱۲-۲۱۳). عناصر خاصی در ایجاد سبک زندگی نقش دارد. ازجمله مهم ترین عناصر می توان به طبقه مدرن اجتماعی، قدرت و پشتوانه اقتصادی طبقه جدید، گفتمان اجتماعی جدید، زندگی روزمره و روزمرگی، فن آوری های جدید، عادت مصرف بدون نیاز، ظهور جامعه سرمایه داری و حاکمیت مطلق مناسبات سرمایه داری برجامعه، ظهور مفهوم اوقات فراغت در دوره جدید، رسانه ها و مانند آن اشاره کرد (همان، ۱: ۲۱۶). در سبک زندگی آمریکایی اموری چون فردگرایی، آزادی های فردی، خانواده گریزی، بلکه حتی خانواده ستیزی، مصرف گرایی شدید، سرعت شتاب زده سرسام آور، اضطراب زمان، غذا های آماده، تنوع طلبی شدید و همانند آن را می توان شناسایی کرد. سبک های زندگی در هر عصر با سبک زندگی در زمان و مکانی دیگر می تواند متفاوت باشد، هرچند که در کلیت در مجموعه ای خاص از شیوه زندگی قرار می گیرد (همان). به عنوان نمونه سبک زندگی ایرانی و اسلامی (شیعی) با سبک زندگی عراقی و اسلامی (شیعی) متفاوت است؛ چنانکه با سبک زندگی عراقی و اسلامی (سنی) نیز می تواند متفاوت باشد. بر همین اساس سبک زیستی ایرانی اسلامی (شیعی) در عصر حاضر با عصر قاجار و پیش از آن نیز می تواند متفاوت باشد که هست. با وجود این، همه ی سبک های زیست در چارچوب کلی شیوه زندگی اسلامی قرار می گیرند.

اهمیت پرداختن به موضوع «سبک زندگی»

در طول تاریخ مهم ترین نیاز بشر، رسیدن به زندگی آرام، بی دغدغه و خالی از ناملایمت ها بوده و حتی پیامبرانی که در طول تاریخ برای هدایت بشر فرستاده شدند، ازجمله رسالت های مهم ایشان معرفی و شناساندن این نوع سبک زندگی بوده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه همانند بسیاری از پیامبران کوشید تا سبک زندگی دینی را در چارچوب کلان شیوه زندگی اسلامی عرضه کند. پیامبر صلی الله علیه به شدت به جنگ با افکار و رفتار های جاهلی پرداخت و با بررسی نقادانه از فرهنگ جاهلی برخی را رد و برخی دیگر را اثبات و امضا می کند (سیدرضی، ۱۳۷۹: ۶۰۱). بعثت سرآغاز تحول و دگرگونی بود که این تحول ابتدا در «جان» پیامبر رخ داد و نفس او را به عالم غیب پیوند زد و سپس در جامعه اتفاق افتاد. جامعه پیش از بعثت که با ظلم، شرک و فساد، آلوده است، به سمت و سوی توحید و عدالت و صلح، روی آورد و با گسترش ایمان، این تحول عمیق تر و وسیع تر شد. در منابع اسلامی از جامعه آغازی که بعثت در آن رخ داد، به جامعه «جاهلی» تعبیر شده است (ابن عاشور، ۱۹۹۹م، ۳: ۲۵۹).

در حقیقت سبک و شیوه ای که پیامبر صلی الله علیه برای مردم آورد، سبک زندگی بر اساس توحید محوری است که امنیت و آرامش را به همراه دارد. اما در عصر حاضر، با وجود پیشرفت تکنولوژی، بشر با انواع تهاجم ها روبه رو گشته و سرانجام زندگی انسان با ناملایمت ها و افسردگی ها همراه شده و از زندگی واقعی دور شده است. شناخت سبک زندگی مورد نظر خداوند و حرکت در مسیر آن ازجمله نیازهای بشر است. به همین دلیل سبک زندگی قرآنی با عنوان حیات طیبه معرفی شده است و در حقیقت رسیدن به اخلاق انسانی، رسیدن به حیات طیبه و آن حیاتی است که تنها یک بار در قرآن به صراحت از آن سخن به میان آمده و توصیف آن به طیب که گویای خالص بودن آن از هرگونه آلودگی ها است و برخورداری از آن، مایه آبادانی دنیا و آخرت انسان است، همین پرسمان، اهمیت سبک زندگی را روشن می کند و انسان را بر آن می دارد تا به دنبال دستیابی بدان باشد.

سبک زندگی قرآنی و حیات طیبه

قرآن باید ها و نباید های بسیاری برای زندگی دارد که رعایت آنها در زندگی، از عوامل شکل دهنده سبک زندگی می شود. این مقاله در پی بررسی تک تک این باید ها و نباید ها نیست. در اینجا تنها به این موضوع بسنده می شود که قرآن برای سبک زندگی، الگوی خاصی را مدنظر دارد و می توان از مجموع مباحث اعتقادی، اخلاقی، تاریخی، عبادی و احکامی قرآن به سبکی خاص در زندگی رسید.

در قرآن زندگی به دوره تولد تا مرگ، خلاصه نمی شود. بلکه زندگی پس از مرگ نیز ادامه دارد «نحْنُ أَوْلِیاؤُکمْ فی الْحَیوهِ الدنْیا وَ فی الاَخِرَهِ وَ لَکمْ فِیهَا مَا تَشْتَهِی أَنفُسُکمْ وَ لَکمْ فِیهَا مَا تَدعُونَ» (فصلت: ). این نکته بسیار مهمی است که مرگ مرحله ی دگرگونی در نظر گرفته شود نه نقطه پایان. دوره پیش از تولد و پس از آن، با یکی از حیاتی ترین ابعاد زندگی انسان مواجه بوده و آن تربیت است که در پرتو آن انسان به سعادت مطلوب می رسد. نوع زندگی، رفتار، اخلاق و حتی خوراک مادر در آن دوران دارای اهمیت ویژه ای بوده و در سبک زندگی فرزند اثرگذار است. اما به شکل مطلق نمی توان آن را در نظر گرفت، بلکه به عنوان عاملی برای سبک زندگی فرد به شمار می آید. این عامل به شکل ژنتیکی از مادر و حتی پدر به فرزند منتقل می شود. پس سبک زندگی والدین را باید به صورت عاملی اثر گذار در سبک زندگی فرزند در نظر گرفت نه به شکل مطلق. اصل تربیت برای رسیدن به هدف نهایی آفرینش، امری بسیار روشن است.

از نظر قرآن زندگی دنیایی یا همان مادی و پایینی، اهمیت چندانی ندارد و بازی و سرگرمی دانسته شده که گذرا و کوتاه است. «وَ مَا الْحَیوهُ الدنْیا إِلا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدارُ الاْخِرَهُ خَیرْ للذِینَ یتقُونَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» (انعام: ). اما این طور نیست که زندگی دنیا را رها کرده و برنامه ای را برای آن طراحی نکرده باشد.

از دیدگاه قرآن کریم، جهان آفرینش بیهوده و باطل آفریده نشده، بلکه به حق و رو به سوی هدف معینی در حرکت است (ص: ۲۷، روم: ۸، آل عمران: ۱۹۱، عنکبوت: ۴۴، جاثیه: ۲۲، تغابن: ۳، انعام: ۷۳، یونس: ۵، ابراهیم: ۱۹، نحل: ۳، انبیاء: ۱۶، زمر: ۵) از دیگر طرف، خداوند تمامی آنچه را در آسمآنها و زمین است، خلق کرد تا در خدمت حیات و کمال انسان باشد (جاثیه: ۱۳، حج: ۶۵، لقمان: ۲۰، بقره: ۲۹) (مدرسی، ۱۴۱۹، ۱۳: ۸۰) اما حیات حقیقی در قرآن کریم از آنِ خداوند است و همه ی موجودات دارای بهره ای از آن هستند. درواقع جهان خلقت مظهر رحمت رحمانی پروردگار است و مسیری است که از طریق آن هر موجودی به کمال خویش دست می یابد. انسان نیز به واسطه همین رحمت، به کمال خویش می رسد که همان رسیدن به مقام خلیفه اللهی و مظهریت صفات الهی است (قمر: ۵۵) حیاتی که خداوند در این زمینه به انسان معرفی می کند، حیات طیبه است که مظهری از حیات حقیقی خداوند است؛ حیاتی که عاری از هر نوع خباثت و آلودگی است (طباطبایی، ۱۴۱۷، ۱۹: ۱۹۷ـ۱۹۶ و مدرسی، ۱۴۱۹، ۱۵: ۱۹۴ و قرشی، ۱۳۷۷، ۱۱: ۷۷) در حقیقت حیات طیبه حیاتی است که با گزینش آن از میان دو حیات مادی و معنوی، انسان به آرامش در دنیا و آخرت دست می یابد. این حیات به نوعی حیات اخلاقی است؛ زیرا انسان، زمانی شایسته نام انسان است و توانایی رسیدن به مقام قرب الهی را دارد که از اخلاق انسانی برخوردار باشد. برخورداری از اخلاق انسانی، باعث تعالی شخصیت معنوی انسان گشته و نه تنها در همین دنیا، بلکه در آخرت نیز مایه سعادت انسان است، در غیر این صورت، وی حیوان خطرناکی می شود که با استفاده از هوش و استعدادهای سرشارش، در راهی غیر از آنچه خداوند برای او در نظر گرفته حرکت خواهد کرد (انفال: ۲۲ و ۵۵؛ اعراف: ۱۷۹، فرقان: ۴۴) هر حیاتی نیازمند محوری است که تمامی پرسش های زندگی در پرتو آن محور، معنا و مفهوم یابد. همین محوریت است که انسان را به سوی خود کشانده و اعمال و رفتار او را سازماندهی می کند. محوریت زندگی در حیات طیبه، خداوند است؛ از این رو، هرآنچه در این مرحله از زندگی از انسان سر می زند با محوریت او و برای رضای اوست. هرقدر انسان به این محور پایدار تر باشد، بهره مندی او از حیات طیب بیشتر است (طباطبایی، ۱۴۱۷، ۱: ۱۱۵) یاد خداوند، از راه های بهره مندی از این حیات با محوریت الله است: «یأَیها الذِینَ ءَامَنُواْ اذْکرُواْ اللهَ ذِکرًا کثِیرًا وَ سَبحُوهُ بُکرَهً وَ أَصِیلا» (احزاب: ۴۱-۴۲). فراموشی یاد خداوند، مساوی است با سقوط انسان در دامن حیاتی دیگر، با محوریتی غیر از الله که نتیجه آن جز گمراهی و تحیر، چیز دیگری نخواهد بود. به واسطه حیات طیبه، انسان به مقام قرب ربوبی و به مظهریت صفات الهی می رسد.

تفاوت سبک زندگی صحیح با دیگر سبک های زندگی در نوع هدف آنها است؛ چراکه یک فرد فاسد نیز در زندگی خود دارای هدف است و آن رسیدن به دنیاست. «فَأَعْرِضْ عَن من تَوَلی عَن ذِکرِنَا وَ لَمْ یرِدْ إِلا الْحَیوهَ الدنْیا» (نجم: ۲۹) همان طورکه یک فرد پاک دارای هدف است و آن رسیدن به آخرت است. «رِجَالٌ لاتُلْهِیهِمْ تجِارَهٌ وَ لَابَیعٌ عَن ذِکرِ اللهِ وَ إِقَامِ الصلَوهِ وَ إِیتَاءِ الزکوهِ یخَافُونَ یوْمًا تَتَقَلبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصَار» (نور: ۳۷) و «أَ لَمْ تَرَ إِلی الذِینَ قِیلَ لهَمْ کفواْ أَیدِیکمْ وَ أَقِیمُواْ الصلَوهَ وَ ءَاتُواْ الزکوهَ فَلَما کتِبَ عَلَیهْمُ الْقِتَالُ إِذَا فَرِیقٌ منهْمْ یخَشَوْنَ الناسَ کخَشْیهِ اللهِ أَوْ أَشَد خَشْیهً وَ قَالُواْ رَبنَا لِمَ کتَبْتَ عَلَینَا الْقِتَالَ لَوْ لَا أَخرْتَنَا إِلی أَجَلٍ قَرِیبٍ قُلْ مَتَاعُ الدنْیا قَلِیلٌ وَ الاَخِرَهُ خَیرْ لمَنِ اتقَی وَ لَاتُظْلَمُونَ فَتِیلا» (نساء: ۷۷)؛ اما تفاوت آنها در نوع هدف شان در زندگی است. «مَن کاَنَ یرِیدُ حَرْثَ الاَخِرَهِ نَزِدْ لَهُ فی حَرْثِهِ وَ مَن کاَنَ یرِیدُ حَرْثَ الدنْیا نُؤْتِهِ مِنهْا وَ مَا لَهُ فی الاَخِرَهِ مِن نصِیب» (شوری: ۲۰) و «زُینَ لِلذِینَ کفَرُواْ الْحَیوهُ الدنْیا وَ یسْخَرُونَ مِنَ الذِینَ ءَامَنُواْ وَ الذِینَ اتقَوْاْ فَوْقَهُمْ یوْمَ الْقِیامَهِ وَ اللهُ یرْزُقُ مَن یشَاءُ بِغَیرْ حِسَاب» (بقره: ۲۱۲؛ طباطبایی، ۱۴۱۷: ۱۲: ۴۹۱). سبک زندگی صحیح درواقع همان شیوه زندگی انسان است که برای رسیدن به هدفی خاص تلاش می کند که همان رسیدن به کمال انسانیت است. محوریت زندگی در سبک زندگی صحیح، رسیدن به ایده آل انسان یعنی انسانیت است. محوریت زندگی در حیات طیبه خداوند است. در حقیقت رسیدن انسان به کمال انسانیت هنگامی میسر می شود که انسان در تمام وجوه زندگی خود، خداوند را محور قرار دهد.

از نظر قرآن مرتبه بالای سبک زندگی در حیات طیبه است. «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا من ذَکرٍ أَوْ أُنثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیینهُ حَیوهً طَیبَهً وَ لَنَجْزِینهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کانُواْ یعْمَلُون» (نحل: ۹۷). درواقع می توان ادعا کرد سبک زندگی صحیح، جوهر اصلی حیات طیبه را تشکیل می دهد و حیات طیبه در ساخته ها و اندوخته های مادی و معنوی جامعه انسانی، در قالب سبک زندگی نمایان می شود. «یأَیها الذِینَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلکمُ عَلی تجِارَهٍ تُنجِیکمُ منْ عَذَابٍ أَلِیمٍ تُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ تجُاهِدُونَ فی سَبِیلِ اللهِ بِأَمْوَالِکمُ وَ أَنفُسِکمْ ذَالِکمُ خَیرْ لکمُ إِن کنتُمْ تَعْلَمُون» (صف: ۱۰-۱۱؛ طباطبایی، ۱۴۱۷، ۱۲: ۳۴۳ـ ۳۴۱؛ جوادی آملی، ۱۳۷۵، ۱: ۲۱۵).

تعبیر حیات طیبه تنها در یک آیه قرآن به صراحت بیان شده است. «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا من ذَکرٍ أَوْ أُنثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیینهُ حَیوهً طَیبَهً وَ لَنَجْزِینهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کانُواْ یعْمَلُونَ» (نحل: ). درباره معنای حیات طیبه نظرات گوناگونی توسط مفسران مطرح شده است.

۱.رزق و روزی حلال، زندگی شرافتمندانه همراه با قناعت و خشنودی، بهشت پر طراوت و زیبا و زندگی خوش در آنجا، زندگی خوشبختانه در بهشت برزخی (طبرسی، ۱۳۷۲، ۷: ۷۳۴-۷۳۵)؛

۲.حیات طیبه، عبادت همراه با رزق حلال (طیب، ۱۳۷۸، ۸: ۱۸۴)؛

۳.حیات طیبه، زندگی تازه ای که حریم آلودگی در آن نیست و فقط قرب الهی مدنظر است (طباطبایی، ۱۴۱۷، ۱۲: ۳۴۳)؛

۴.حیات طیبه، همین حیات دنیوی است که مقارن با قناعت و رضا به قسمت خدای سبحان باشد؛ زیرا چنین حیاتی پاکیزه ترین زندگی است (حویزی، ۱۳۷۳، ۳: ۸۴)؛

۵.حیات طیبه، قناعت است؛ زیرا قناعت سبب عزت و بی نیازی از مردم است (سیدرضی، ۱۳۷۹: ۶۵۹)؛

۶.حیات طیبه یعنی سعادت (طبری، ۱۴۱۲، ۱۴: ۲۲۴)؛

۷.حیات طیبه، شناخت پروردگار است (قرطبی، ۱۴۰۵، ۱۰: ۱۷۴).

ریشه حیات به معنای زندگی، ۱۸۴ بار در قرآن کریم به کار رفته که تنها ۱۵ مورد آن به معنای زندگی نبوده و به معانی، انسان (حج: ۶۶) طبیعت (فرقان: ۴۹) و خدا (بقره: ۲۵۵) آمده است. ریشه طیب نیز ۵۰ بار در قرآن به کار رفته است و برخی از معانی آن شامل: خوردنی های پاکیزه (بقره: ۱۷۲)، زندگی پاکیزه (نحل: ۹۷ و آل عمران: ۳۸)، رزق پاکیزه (انسان: ۲۶) مسکن پاکیزه (توبه: ۷۲) و گفتار پاکیزه (حج: ۲۴). حیات طیبه درواقع نتیجه و پاداش عمل آدمی بوده که به سبب عمل صالح مشروط به ایمان راستین، نصیب انسان می شود. همچنین پاداش صبر پرهیزگاران بوده که پیمان خدا را نشکسته و آن را به بهای ناچیز نفروخته اند. زندگی پاک از هرگونه نابودی، کمبودی، ناکامی، بیم و اندوه ازجمله ویژگی های این سبک زندگی است. در برابر سبک زندگی سالم اسلامی، زندگی فرومایگی، زیر نفوذ شیطان وجود دارد و آن برای کسانی است که فرمانبر شیطان هستند. سبک زندگی اسلامی در «حیات طیبه» حیاتی جدید، غیر از آن حیاتی است که دیگران زندگی می کنند. درواقع سبک زندگی در حیات طیبه، زندگی حقیقی و واقعی است نه مجازی. حیات طیبه و لقای پروردگار، هر دو، با ایمان و عمل صالح به دست می آید. از آن جهت که «حیات» سبب حرکت در همه موجودات است «حیات طیبه» نیز سبب شهود حق تعالی و سیر در تجلیات انوار الهی شده و سبک زندگی جدید و نورانی را برای آدمی به دنبال دارد. پژوهش در حیات طیبه که اصطلاحی قرآنی است و بررسی ویژگی های زندگی مرتبط با آن می تواند ما را به سبک زندگی مد نظر اسلام رهنمون کند.

علامه طباطبایی می نویسد: «معنای حیات طیبه این نیست که خداوند زندگی طبیعی و مادی او را خوب و پاکیزه می کند؛ زیرا زندگی طبیعی محکوم به زوال و دگرگونی است و این نمی تواند طیب باشد. بنابراین، خداوند پرهیزگاران را به زندگی جدیدی زنده می کند که آن غیر از زندگی است که به دیگران نیز داده است. خداوند در این آیه، نفرمود اگر کسی پرهیزگار بود و عمل خوب کرد، ما زندگی موجود او را پاکیزه می کنیم؛ یعنی تنها صفت زندگی او را که برای مثال، خبیث بود، به طیب تبدیل می کنیم، بلکه فرمود: ما او را به زندگی پاکیزه زنده می کنیم و از این تعبیر، استفاده می شود که مقصود از «حیات طیبه» زندگی تازه ای است که در حریم آن آلودگی راه ندارد و آثار حقیقی بر آن مترتب می شود» (طباطبایی، ۱۳۷۴، ۱۲: ۳۴۲). علامه طباطبایی آنگاه به آثار حیات طیبه اشاره می کند و می نویسد: پرهیزگاران در حیات طیبه دارای علم و قدرتی هستند که می توانند حقیقت اشیا را ببینند، از این رو، اشیا در نگاه آنان، به دوگونه حق و باطل نمودار می شود. آنان از امور باطل دوری می کنند که زندگی مادی دنیا و ظواهر فریبنده آن است و به عزت خداوند اعتزاز می جویند. وقتی عزت پرهیزگاران از خدا شد، دیگر وسوسه های شیطان و هوا و هوس های نفس اماره و فریبندگی های دنیا نمی توانند آنها را ذلیل کنند؛ زیرا دریافته اند که دنیا و نعمت هایش فنا پذیرند. صاحبان حیات طیبه دل در گرو پروردگار خویش سپرده اند و جز او را نمی خواهند و جز تقرب به درگاه او را دوست نمی دارند. آنها تنها از عذاب خدا در هراسند و برای خویشتن زندگی پاک و جاودانه ای سراغ دارند که جز پروردگار بخشنده و مهربان آن را اداره نمی کند و در مسیر زندگی خود، جز معصیت و نافرمانی خدا، همه چیز را جمیل و زیبا می بینند. وقتی انسان به چنین جایگاهی برسد، در نفس خود نور، کمال، قوت، عزت، لذت و سروری می یابد که نه می توان اندازه اش گرفت و نه می توان توصیفش کرد. و چرا اینگونه نباشد و حال آنکه او در حیاتی جاودانه و نعمتی فناناپذیر و لذتی خالص از درد و کدورت و سعادتی خالی از شقاوت غرق است؟ و این همه، آثاری است حقیقی و ماندگار از آن حیات طیبه. بنابراین، زندگی پاکیزه، حیاتی است خالص که هیچ خباثتی در آن نیست تا آن را فاسد و یا آثارش را تباه کند (همو: ۱۲: ۳۴۲-۳۴۳).

چنین به نظر می رسد که علامه، بین رسیدن به حیات طیبه و زندگی دنیا ارتباط تنگاتنگی قائل شده است. رسیدن به حیات طیبه در گرو گذر از زندگی دنیا بوده و به هر اندازه که انسان در زندگی دنیا از امکانات خود برای رشد استفاده کند به همان اندازه به حیات طیبه نزدیک شده است. زندگی دنیا باید به مثابه پلی در نظر گرفته شود که آدمی از روی آن می گذرد. انسان نمی تواند روی پل بماند، دیر یا زود باید از آن بگذرد. پس زندگی دنیا پلی برای رسیدن به حیات طیبه است. فرستاده شدن پیامبران، نزول کتب آسمانی همگی برای این بوده که انسان را در زندگی دنیا به حیات طیبه رهنمون کند که زندگی ایده آل است.

راه های رسیدن به حیات طیبه و نقش آنها در بهسازی اجتماع

حیات طیبه بر دو پایه استوار است: «ایمان» و «عمل صالح»؛ «من عَمِلَ صالحا مِنْ ذکرٍ أو أُثنی و هو مؤمن فَلنُحیینهُ حیاهً طیبهً» (نحل: ۹۷). فرد پرهیزگار و صالح از آرامش و صفای دل برخوردار است. قرآن در معرفی پرهیزگار می فرماید: کسی که در کردار هایش میانه رو است و از زندگیِ زجرآورِ تجملی، چشم و هم چشمی، اسراف و تبذیر پرهیز می کند، او پرهیزگار است؛ «و الذین إذا أنفقوا لَم یُسِرفوا و لم یقتُرُوا وَ کانَ بَینَ ذلک قواما؛ مؤمنان کسانی هستند که چون هزینه می کنند اسراف نمی کنند و خست نمی ورزند، بلکه میان این دو، راه اعتدال را می گیرند» (فرقان: ۶۷)؛ و این همان اعتدال و اقتصاد؛ یعنی برنامه ریزی برای زندگی چه در اجتماع و چه در خانواده؛ چه توسط فرد و چه توسط دولت، است که زمینه ساز رسیدن به حیات طیبه و آرامشِ روحی و روانی ابدی است.

طبق همین آیه، حیات طیبه غیر از ایمان، به عمل صالح نیز احتیاج دارد؛ البته ایمان راستین، عمل صالح را به وجود می آورد و عمل صالح هم ایمان را زیاد می کند. هر گامی که پرهیزگار در راه انجام اعمال صالح بر می دارد به ایمان خود می افزاید و ازدیاد ایمان و رشد و پرورش روحی، کردار شایسته را به دنبال دارد. معیار برخورداری از حیات طیبه، ایمان و بردباری در جهاد با هواهای نفسانی است.

قرآن کریم در موارد دیگری نیز از عمل صالح، سخن گفته است و اصرار کرده که هر کس عمل صالح انجام دهد، برای خودش انجام داده و برای فرجام خود ذخیره کرده است. این فرجام خوش در آیه دیگری روشن تر آمده است: «مَنْ عَمِلَ سَیئَهً فَلا یُجْزی إِلا مِثْلَها وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنهَ یُرْزَقُونَ فیها بِغَیْرِ حِسابٍ» (غافر: ). از این آیه فهمیده می شود، هرکس چه مرد و چه زن کار بدی بکند همان مقدار مجازات می شود، اما هرکس کار نیک انجام دهد و ایمان داشته باشد فرجامی که برای خود کنار گذاشته جزایی بهتر از عملی است که انجام داده، یعنی همان بهشتی که درآن روزی بی حساب خواهد خورد. پس کار نیک و ایمان، دو شرط زندگی پاکیزه در دنیا و بهشت بی حساب در آخرت است. این نکته در آیه «الذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصالِحاتِ طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآب» (رعد: ) هم بیان شده است. این زندگی از سوی خدا به انسان پرهیزگار عطا می شود. در مقابل کسی که بدی کند، به همان اندازه مجازات خواهد شد و در دنیا هم ممکن است از دارایی بسیاری برخوردار شود (هود: ) چراکه آخرت خود را به دنیا فروخته (بقره: ) و خواهان سعادت اخروی نیست. این دسته از افراد که زندگی و مرگ را به ماده، طبیعت و دهر نسبت می دهند (جاثیه: ) آرزوی عمر هزار ساله دارند (بقره: ) چون زندگی دنیا که همان مال، فرزند، طلا و دیگر بازیچه ها است (کهف: ) را بر زندگی آخرتی که حیات اصلی و جاویدان است (عنکبوت: ) ترجیح داده اند. از این رو، شاید امکانات خوبی داشته باشند اما در زندگی دنیایی خود هم عذاب می بینند و عذاب آخرتی آنان سخت تر خواهد بود (رعد: ).

بنابراین، اگر انسان پرهیزگار و معتقد به خداوند باشد، اما عمل صالح انجام ندهد و یا اگرچه عمل صالح انجام داده، عملش خالی از ایمان و عقیده باشد، به حیات طیبه نمی رسد. اما باید در نظر داشت که اثر ایمان و عمل صالح در راه یابی انسان به حیات طیبه، خود مقید و مشروط به هدایت است که در آیه ۸۲ سوره طه بدان اشاره شده است. «وَ إِنی لَغَفارٌ لمَن تَابَ وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَالِحًا ثمُ اهْتَدَی» و به طور یقین من آمرزنده کسی هستم که توبه کرد و ایمان آورد و کار شایسته انجام داد، سپس در راه مستقیم پایداری و استقامت ورزید. براساس جایگاه نزول وارده در مورد آیه یادشده، مراد از اهتدی در این آیه، پذیرش ولایت رسول خدا صلی الله علیه و اهل بیت: است؛ ولایتی که خداوند تشریع و اطاعت آن را نیز واجب کرده است (طباطبایی، ۱۴۱۷، ۱۴: ۱۸۹).

قرآن کریم اصل و اساس آرامش واقعی را در ذکر الهی دانسته، نه در فرو نشستن جنگ ها. جامعه ای که آهنگ و قصد عمل صالح داشته باشد، جامعه ای زنده با بخش های پویا و سازمان های سازنده دارد و به طور یقین چنین جامعه ای بهره وری های مختلف اقتصادی- فرهنگی- اجتماعی را به دنبال داشته و جوانانش امید دارند و فاقد افسردگی های روحی هستند. در حقیقت ایمان نوعی علم و آگاهی همراه با عقیده قلبی است و نوعی باور بوده که در اعماق جان انسان نفوذ می کند و سرچشمه فعالیت های سازنده می شود که اگر همراه با عمل صالح شود «حیات طیبه» را به بار می آورد.

ایمانی که در قلب بسته شده و در عمل بروز داده شد، به سالم سازی اجتماع کمک می کند و دوستی و محبت را در جامعه ایجاد کرده و مردمی شاداب و پر انگیزه تربیت می کند. در برداشت سبک زندگی از قرآن، باید به ساعات نیایش، کار، آرمیدن، شیوه برخورد با نعمات الهی، مصیبت ها و گرفتاری ها، سهم دنیا و سهم آخرت در زندگی، تربیت و آداب فردی، خانوادگی و اجتماعی، نگاهی کلان داشت و کلیتی از سبک زندگی پرهیزگارانه را برای طبقات گوناگون جامعه عرضه کرد. اگرچه پیامبر خدا صلی الله علیه، الگوی مردم است (احزاب: )؛ اما نمی توان از هر فردی توقع داشت، همانند پیامبر و اولیای الهی زندگی کند، همان گونه که بین رسولان و انبیا تفاوت مقامی و فضیلت وجود دارد (بقره: و اسراء: ).

تجلی سبک زندگی قرآنی در حیات طیبه

قرآن حیات دنیا و استفاده از نعم و امکانات آن را نفی نمی کند، بلکه دنیایی مورد مذمت قرآن است که بدون در نظر گرفتن آخرت برای برآورده کردن هوا و هوس ها زندگی دنیا، سپری شود. از این رو، پویندگان حیات طیبه، به زندگی دنیا و جلوه های آن از مال، زن و فرزند بی توجه نیستند. در حقیقت تجلی سبک زندگی قرآنی در مرتبه بالاتر و در حیات طیبه بروز پیدا می کند. حیات طیبه مرتبه ای از شناخت یقینی انسان است که پرهیزگاران خالص، در طی معرفت و عمل به دستورات قرآنی بدان موفق می شوند. ویژگی هایی که این حیات ممتاز در بردارد، عبارتند از:

۱.زندگی به معنای واقعی: حیات طیبه از معنای واقعی زندگی پرده بر می دارد؛ زیرا اساس آن بر محوریت خداوند است. به دیگر عبارت تمام هدف انسان در این حیات، ق